Tuần này là bài viết về một từ khóa Py bắt gặp đâu đó trên Facebook – Imposter Syndrome.Nghe thì học thuật vậy thôi, với Py, đó chỉ là một cách gọi có phần hoa mỹ cho thứ cảm giác đã từng có mặt trên blog này: Những đứa trẻ từng xuất chúng. Vì chung quy, cả hai đều bắt nguồn từ cùng một suy nghĩ: mình không đủ giỏi.
Giải
Impostor Syndrome (còn trước đó còn được gọi là Impostor Phenomenon1) là một hiện tượng tâm lý khi người có năng lực thật vẫn thấy mình “không đủ giỏi”, cho rằng thành công chỉ là do may mắn, và sợ bị “lộ tẩy”. Bản thân Imposter Syndrome không phải là “bệnh” nhưng nó có thể trở thành nguồn cơn của rối loạn lo âu hay trầm cảm.
Cũng như nhiều hiện tượng tâm lý khác, Impostor Syndrome thường bắt nguồn từ những gốc rễ quen thuộc như môi trường gia đình, ảnh hưởng xã hội hay chính đặc điểm tính cách mỗi người. Tuy vậy, hiếm khi nào nó chỉ có “một” nguyên nhân duy nhất. Thay vào đó, cảm giác này thường là kết quả của cả một hành trình dài – nơi những dòng tâm tư cứ chảy trôi, tích tụ dần theo năm tháng, nhưng lại thiếu đi sự quan sát và quan tâm đúng mức để kịp thời được thấu hiểu.
Về phân loại, theo Dr. Valerie Young, có năm kiểu “Impostor”2, nhưng tựu trung đều là những tiếng nói phủ định năng lực và thành tựu của bản thân. Ở một mức độ nào đó, những tiếng nói này có thể trở thành động lực, giúp ta nỗ lực hơn và tiếp tục mở khóa những giới hạn mới. Nhưng ở một chiều khác, chính chúng lại khiến mình chùn bước, hoài nghi và đôi khi không dám bắt đầu.
Luận
Sự thật là, gần như ai trong chúng ta cũng từng ít nhất một lần trải qua hiện tượng tâm lý này. Chỉ khác nhau ở mức độ – có người thoáng qua rồi thôi, có người lại dằn vặt đủ nhiều đến nỗi buộc bản thân phải đứng lên và làm điều gì đó để thay đổi.
Tương tự như Py của những ngày này cũng vậy, giữa lượng assignment cần hoàn thành của chương trình MBA và mớ planning dang dở cho các dự án mới ở công ty, chính bản thân Py cũng không hiểu vì sao bản thân mình còn đủ sức lực để than thở “mình không làm được”. Có lẽ, đó chỉ là thói quen đã ăn sâu từ nhiều năm tháng tự phủ nhận chính mình. Chỉ là đã qua nhiều lần như vậy nên Py cũng tự trang bị cho mình vài chiêu để ứng phó với dòng suy nghĩ khó chịu này.
Thứ nhất, Py bắt đầu đặt tên cho tiếng nói trong đầu mình. Mỗi khi ý nghĩ “mình không đủ giỏi” trỗi dậy, Py tự nhủ: “À, impostor lại ghé chơi.” Khi có tên gọi, cảm giác ấy bỗng trở nên dễ kiểm soát hơn, giống như đang trò chuyện với một người bạn khó tính nhưng không còn quyền điều khiển Py nữa. Và đó cũng chính là cách Py ngồi lại viết blog cho tuần này.
Thứ hai, Py tập ghi nhận thành tựu của bản thân. Thay vì bỏ qua hay gắn cho nó nhãn “chỉ là may mắn”, Py chọn viết lại từng điều nhỏ mình đã làm được – một bài viết được đón nhận, một dự án hoàn thành, hay chỉ đơn giản là một buổi thuyết trình không còn run tay như trước. Những dòng chữ ấy trở thành bằng chứng rằng Py đã thật sự tiến bộ. Ví dụ rõ nhất là việc Py ghi lại trải nghiệm “Career Break”, vì với Py, ngay cả việc dám đưa ra quyết định dừng lại cũng là một loại thành tựu.
Thứ ba, Py chọn nói ra và chia sẻ. Trước đây, Py hay giấu nhẹm nỗi sợ “bị lộ tẩy”, nhưng càng giấu, nó càng lớn. Cho đến khi mở lòng với bạn bè, đồng nghiệp, Py mới nhận ra: rất nhiều người cũng đang trải qua điều tương tự. Cái cảm giác “hóa ra không chỉ có mình” đủ để khiến gánh nặng nhẹ đi một nửa. Thật ra, sự tồn tại của anpylogue cũng bắt nguồn từ lý do này. Py chọn kể câu chuyện của mình qua con chữ, còn mỗi người sẽ có cách “kể” riêng. Điều quan trọng nhất là giữ cho mình một tư duy mở – vừa để dám nói ra, vừa để đón nhận những góc nhìn mới.
Sau cùng, Py học cách đặt lòng tin vào hành động. Py có thể còn nghi ngờ, còn sợ hãi, nhưng chỉ cần tiếp tục bước, mọi kết quả – dù thành công hay sai lầm – đều là minh chứng rằng Py đang thật sự tiến về phía trước. Câu thần chú ở đây là Trust the process!
Về phương pháp, dĩ nhiên cũng có những cách tiếp cận mang tính “y khoa” nhiều hơn – Py có đính kèm một bài viết tham khảo bên dưới để bạn tiện đọc thêm. Còn nếu bạn chưa thật sự chắc mình đang trải qua cảm giác “giả mạo” ở mức độ nào, có thể thử bài test này, hoặc chủ động tìm đến những dịch vụ y tế uy tín. Py từng sử dụng dịch vụ tư vấn mental health qua video trên app Jio Health nên nếu eo hẹp về thời gian, bạn có thể cân nhắc lựa chọn này nha.
Cuối cùng, nếu bạn cũng đang loay hoay với những tiếng nói “mình không đủ giỏi”, hãy nhớ rằng cảm giác ấy không biến bạn thành kẻ giả mạo. Nó chỉ chứng tỏ bạn đang thật sự nỗ lực và trưởng thành. Mong rằng giữa hành trình đầy nghi ngờ này, bạn vẫn tìm được cho mình những khoảng tin để tiếp tục bước đi.
- Raypole, C. (2023, September 19). Imposter syndrome and social anxiety disorder: How they’re connected. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/imposter-syndrome-and-social-anxiety-disorder-4156469
- Clance, P. R. (n.d.). The impostor phenomenon. Pauline Rose Clance, PhD, ABPP. https://www.paulineroseclance.com/impostor_phenomenon.html
Cám ơn bạn đã nán lại cho đến những dòng cuối cùng này.
Chúc bạn nhiều may mắn và bình an.
Anpy
Leave a Reply