Trong một số bài như Ví điện tử và ngân hàng số hay Nước mắm nhỉ, Py từng nói về domain knowledge như phần kiến thức và kinh nghiệm chuyên sâu về một lĩnh vực, giúp người làm product hiểu bối cảnh, hành vi, ràng buộc đặc thù của user và “nói cùng ngôn ngữ” với team, từ đó đưa ra giải pháp khả thi và tránh những ý tưởng khó triển khai. Và đây sẽ là bài riêng cho từ khóa dễ giải thích nhưng khó nắm lĩnh này.
What?
Theo những gì Py tìm hiểu thì hiện đang không có ai/đơn vị nào viết nên định nghĩa của domain knowledge hay có cách hiểu thông dụng nào được sử dụng rộng rãi. Nên định nghĩa ở phần đầu bài được viết theo cách hiểu của Py qua những năm làm nghề và đôi ba lần nói chuyện (bình thường) với các anh em trong team dự án. Còn nếu xét về biến thể thì domain knowledge sẽ có thể là “domain expertise”, “domain experience” trong một số bài chia sẻ tiếng anh1.
Nói tóm lại, “domain knowledge” về bản chất vẫn là một loại hiểu biết, nên quá trình hình thành của nó cũng cần xuất phát từ hai quá trình song hành “hiểu” và “biết”. Hiểu là nắm được bối cảnh, nguyên nhân, mối liên hệ giữa các yếu tố trong domain đó — ví dụ vì sao người dùng trong ngành ngân hàng lại ưu tiên kênh giao dịch A hơn B, hay vì sao một quy định pháp lý mới có thể khiến cả luồng thanh toán phải thay đổi. Biết là thu thập và ghi nhớ các dữ kiện, số liệu, thuật ngữ, quy trình đặc thù của domain — chẳng hạn các chỉ số MAU, GMV, conversion rate thường dùng, hay chuỗi bước xét duyệt của một sản phẩm tín dụng.
Khi hai quá trình này song hành, domain knowledge sẽ trở thành “bản đồ” trong đầu PO: biết mình đang ở đâu, hướng nào là khả thi, chỗ nào là vùng cấm và đâu là đường tắt có thể tận dụng. Cũng giống như khi đi vào một thành phố lạ, bạn có thể dùng bản đồ để tìm đường, nhưng chỉ khi đã quen từng con phố, bạn mới biết lúc nào nên rẽ, lúc nào nên đi vòng để đến đích nhanh nhất.
How to measure?
Dĩ nhiên, vốn đã không có định nghĩa thì cũng chẳng thể có chuẩn mực tuyệt đối cho việc “có” hay “không có” domain knowledge. Thước đo cuối cùng vẫn là hiệu quả: nếu PO xác định đúng vấn đề, đưa ra giải pháp phù hợp và đưa được sản phẩm đến tay user, thì khó có thể phủ nhận PO ít nhiều đã sở hữu domain knowledge. Ngược lại, nếu trình bày dài dòng mà vẫn không làm rõ được tính năng mới đang giải quyết vấn đề gì, thì rất dễ bị gán nhãn “thiếu domain”.
Nếu coi domain knowledge là một “bản đồ” vô hình, thì đôi khi, không nhất thiết lúc nào bạn cũng phải tự cầm bản đồ — miễn là bạn có “cách khác” để đến đích, chẳng hạn như một người dẫn đường. Trong thực tế, “người dẫn đường” ấy có thể là chuyên gia trong lĩnh vực cần ứng dụng công nghệ, người có thể giúp PO nhanh chóng kiểm chứng các giả định trong quá trình xác định vấn đề và tìm hướng giải quyết. (Nhưng không có nghĩa là PO tuyệt đối không cần domain knowlegde)
How to build?
Câu trả lời thuộc phạm trù cách học hay cách tiếp thu của mỗi người. Và, như các bài viết khác trên anpylogue, dưới đây là cách Py đã làm và hiệu quả với chính mình:
1. Đọc để biết
Trước tiên, hãy trang bị cho mình những khái niệm cơ bản của domain. Thế nào là “khái niệm cơ bản” thì Google sẽ cho bạn nhiều câu trả lời, nhưng ý chính là: nắm được cách hiểu chung “được thừa nhận” trong ngành. Giống như học một ngôn ngữ mới, nếu chưa thuộc từ vựng cơ bản thì khó mà hiểu được mối liên hệ giữa chúng.
Ví dụ, khi bước vào mảng fintech, bạn cần biết các thuật ngữ như KYC (Know Your Customer), AML (Anti-Money Laundering), payment gateway, hay các chỉ số như MAU (Monthly Active Users) và GMV (Gross Merchandise Value). Đây là những “từ vựng” nền tảng giúp bạn theo kịp khi đọc tài liệu sản phẩm, phân tích dữ liệu hoặc trao đổi với team kỹ thuật.
2. Quan sát để hiểu
Từ những buổi trò chuyện với đồng nghiệp2, đến cách user thao tác thực tế, hay những phản ứng trong các buổi phỏng vấn… tất cả đều cần được quan sát. Đồng thời, không phải khái niệm nào cũng có tần suất xuất hiện hay mức độ ảnh hưởng như nhau, nên việc quan sát còn giúp bạn nhận ra đâu là khái niệm “xương sống” của domain, cần đầu tư tìm hiểu sâu, và đâu chỉ là kiến thức bổ trợ có thể học dần theo tình huống.
Trở lại ví dụ ở trên, nếu như tham gia công ty fintech như Zalopay hay MoMo và ở các team foundation (promotion, customer service…) thì có lẽ PO sẽ ít tiếp xúc với GMV, nhưng cũng cần hiểu khái niệm này để làm việc với các team đang cung cấp giải quyết cho merchant.
3. Thực hành để quen
Cuối cùng, điều quan trọng nhất là áp dụng những gì đã đọc và quan sát vào công việc thực tế. Cứ mạnh dạn dùng kiến thức vừa học để phân tích, trình bày vấn đề hoặc đề xuất giải pháp. Mỗi lần áp dụng là một lần củng cố và làm giàu thêm “bản đồ” domain knowledge của bạn.
Dù vậy, Py mong bạn tránh được “cuộc chiến khái niệm” càng nhiều càng tốt. Mỗi người sẽ có cách hiểu riêng về cùng một chủ đề, và thường do ảnh hưởng của thiên kiến nhận thức nên ai cũng tin rằng mình đang hiểu đúng. Điều này đòi hỏi một chút kinh nghiệm để nhận diện sớm những khái niệm dễ gây tranh cãi, từ đó giải thích hoặc thống nhất trước khi bắt đầu các cuộc trao đổi, để mọi người cùng “nói chung một ngôn ngữ” và đi đúng hướng.
Build domain knowledge là một hành trình không có điểm dừng, vì bất kỳ ngành nghề nào cũng như một thực thể sống — liên tục vận động và thay đổi. Ví dụ, Py từng gắn bó với mảng ví điện tử suốt 5 năm, nên dù đã không còn trực tiếp tham gia các dự án payment, đôi khi Py vẫn vô thức bị cuốn theo những tin tức về xu hướng thanh toán mới như quét vân tay, nhận diện lòng bàn tay hay mống mắt.
Có lẽ, một khi đã “thấm” vào mình, domain knowledge sẽ giống như sợi chỉ vô hình, luôn kéo ánh mắt bạn về những gì từng là một phần của hành trình làm nghề.
Py hay gọi đây là “làm nghề có tâm”, vì làm mà không đủ hiểu về những thứ mình đang làm thì chưa gọi là làm.
- Pixelmatters. (2022, September 29). How can product owners quickly adapt to new domain expertise. Pixelmatters. https://www.pixelmatters.com/blog/how-can-product-owners-quickly-adapt-to-new-domain-expertise
2. ProductBreaks. (2023, March 9). Some tips to help build your domain knowledge. ProductBreaks. https://www.productbreaks.com/p/some-tips-to-help-build-your-domain
Cám ơn bạn đã nán lại cho đến những dòng cuối cùng này.
Chúc bạn nhiều may mắn và bình an.
Anpy
Leave a Reply